Jeolog Mehlika Taşman Ribnikar

Türkiye’nin ilk petrol jeoloğu olarak anılan Mehlika Taşman Ribnikar, bilimde kadınların rolü ile ilgili önemli örneklerden biri aslında. Benim de merakımı cezbetmeye başlaması Raman’da yapılan petrol çalışmaları sırasında Mehlika Taşman Ribnikar’ın Raman’da, kuyudan çıkan örnekleri incelerken çekilmiş bir fotoğrafıydı… Bu anlamda “bilimde kadınlar” ismi altında fotoğraflar biriktirmeyi seviyorum. Mehlika Taşman’ın da bu fotoğrafı, baktıkça beni heyecanlandıran, umut veren ve emeği, heyecanı hatırlatan fotoğraflardan biri. Mehlika Taşman Ribnikar’ın hayatına baktığımda da aynı heyecanın kendisinde de olduğunu gördüm. Bu sebeple Mehlika Taşman Kimdir? buyurun sohbete… ?

Mehlika Taşman, 1912’de İstanbul’da doğuyor. Hayatına ve ailesine baktığımızda tam bir Cumhuriyet döneminin tipik bir ailesinde büyümüş biri olduğunu görüyoruz. Babası Mustafa Fahri İzgi, Atatürk’ün de doktorluğunu yapan bir askeri doktor olarak biliniyor. Annesi ise Türkçe öğretmeni olarak bilinen Emine Nebile. Bu sebeple ailesinin durumundan dolayı çocukluğunu farklı şehirlerde geçirmiş ve farklı yerlerde eğitim almış. Ve sonrasında İngilizce’ye olan merakından dolayı İngilizce ile ilgili eğitimler almış ve bu sebeple Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nde okuyarak kendini bu yönde geliştirmiş bir kadın. Mehlika Taşman Ribnikar, Arnavut Amerikan Kız Koleji’nden 1935’te mezun oluyor. 

Aynı yıl 1935’de Ankara’da Maden Tetkik Arama Enstitüsü kuruluyor. Erken Cumhuriyet Dönemi’nde bilim ve teknolojide önemli adımlar atılırken yabancıların elinde olan madenlerin millileşmesi için de önemli adımlar atılıyor. Maden Tetkik Arama Enstitüsü bu amaç çerçevesinde kurulsa da öncelikli görevi maden işletmek değil, madenlerin işletmeye elverişli olup olmadığını analiz etmekti. Bu da bilimsel yöntem gerektiren bir şeydi. Dolayısıyla sektöre mühendis, personel ve kalifiye işçi yetiştirmek de MTA’nın görevlerindendi. Bu anlamda jeologların yetişmesi açısından MTA önemli bir rol oynuyor. Maden Tetkik Arama Enstitüsü bu anlayışla maden mühendisliği, jeoloji gibi alanlarda eğitim almaları için yurtdışına öğrenciler gönderiyor. Mehlika Taşman Ribnikar da bu öğrencilerden biri…

Mehlika Taşman Ribnikar’ın da jeoloji alanında bir şeyler yapması Maden Tetkik Arama Enstitüsü ile başlıyor. MTA tarafından kazılmakta olan Baspirin-1 kuyusuna Mehlika Taşman, babası ile birlikte ziyaret ediyor ve burada Petrol Jeoloğu Cevat Eyüp Taşman (eşi) ile tanışıyor. Ve bu şekilde Maden Tetkik Arama Enstitüsü’nde bulunan İngilizce raporları Türkçe’ye çevirmeye başlıyor. Ancak çevirdiği raporlar jeoloji ile ilgili olduğu için ve bu alanda eğitimi olmadığı için zorlanıyor. Anlatılana göre, bilmediği kelimeleri araştırmayı çok severmiş ve bu şekilde jeolojiye olan ilgisi ve merakı artmış. Sonrasında laboratuvarda numunelerin nasıl hazırlandığı öğrenmeye başlıyor ve bu şekilde numuneler hazırlamaya başlıyor. 

Mehlika Taşman Ribnikar’ın bu gayretleri sonucunda Maden Tetkik Arama Enstitüsü, Jeoloji eğitimi alması için 1938 yılında Amerika’ya gönderiyor. Orada Paleontoloji eğitimi alıyor ve 1941’de Türkiye’ye dönüyor. Ve geldikten hemen sonra Raman dağındaki çalışmalar için Raman’a gidiyor ve orada yapılan çalışmalara katılıyor. 

1956 yılında Maden Tetkik Arama Enstitüsü’nden ayrılıyor ve sonrasında kendi özel laboratuvarını kuruyor. Ve kendi laboratuvarını kurduktan sonra birçok özel şirkete hizmet veriyor. Aynı zamanda Mehlika hanım, birçok kişinin danıştığı, akıl sorduğu biri olarak da görülüyor. Maden Tetkik Enstitüsü’nde iken yanında stajyerleri de eğitmiştir. Bu anlamda bilime ve eğitime katkısı da önemli. MTA’da hazırlamış olduğu raporlar, Jeoloji ile ilgili İngilizce’den çevirdiği yazılar da bulunuyor. Aynı zamanda MTA tarafından basılmış Tatbiki Mikropaleontoloji eseri de bulunuyor. Türkiye Petrol Jeologları Derneğinin de ilk kadın başkanı olan Mehlika Taşman Ribnikar, petrol jeolojisine, paleontolojiye yaptığı katkılardan dolayı Cumhuriyet Bilim Tarihimiz açısından önemli bir rol oynuyor. 

“Ankara’da rapor tercüme ediyorum ve laboratuvarda fosilleri öğreniyorum. Numune hazırlıyorum. Rapor tercüme ederken bir takım jeolojik terimler geçiyor. Lugata bakıyorum, birden fazla anlamı var o kelimenin. Hangisini kullanacağımı bilemiyorum. Raporu yazan jeoloğa soruyorum. Bana anlatıyor. Yakışık olan kelimeyi kullanıyorum. (Böylece) bilmediğim kelimeleri sorarken jeolojiyi de öğreniyormuşum yavaş yavaş.”

Mehlika Taşman Ribnikar için hazırladığım postere şuradan bakabilirsiniz: http://agorapostasi.com/posterler/jeolog-mehlika-tasman-ribnikar-posteri/